De bevrijding van Afferden in februari 1945

Nu precies 80 jaar geleden is Afferden een spookdorp. Alle inwoners zijn vertrokken.

Na de landing van de geallieerden op 6 juni 1944 in Normandië rukken de legers snel op en binnen enkele maanden bereiken deze Zuid-Limburg. De bevrijding lijkt nabij. In september komt Afferden in de frontlinie te liggen en op 15 oktober moet iedereen tussen Milsbeek en Heukelom vertrekken. De mensen vinden tijdelijk onderdak in Heukelom en de omliggende dorpen. Op 7 januari 1945 volgt de algehele evacuatie van Noord-Limburg.

De geallieerden plannen een grootscheeps offensief met het doel het Reichswald te bezetten en de oostelijke maasoever te bevrijden om daarna door te stoten richting Rijn. De operatie krijgt de naam Veritable, wat werkelijk betekent, de beslissende veldslag. Er wordt een enorme troepenmacht met een indrukwekkend oorlogsmaterieel in gereedheid gebracht. De aanval, die wordt voorafgegaan door hevige bombardementen op Goch en Kleef, begint op 8 februari. Het gebied rondom Afferden wordt verdedigd door eenheden van het 2^e Parachutistenregiment. De Duitse troepen zijn alleen in naam parachutisten, niet als zodanig opgeleid, veel ouderen, afgekeurden en jongeren van de Hitlerjugend.

Hitler wil ten koste van alles vermijden dat de geallieerden de Rijn bereiken, de levensader voor de Duitse oorlogsindustrie die is geconcentreerd in het Roergebied. De eenheden van de Schotse 52^e Lowland Divisie rukken op vanuit het noorden en na een hevige strijd wordt Gennep op 12 februari bevrijd. Vanuit Heijen bereiken de troepen, ondersteund door Churchill-tanks, het grondgebied van de gemeente Bergen.

Het dorp Afferden en het Broedersbosch moeten in eerste instantie worden ingenomen door een aanval beginnend op 16 februari. De Duitsers leveren felle weerstand. Hierbij zijn de omstandigheden van het terrein in hun voordeel. Het bos bij Afferden wordt aangeduid als Broedersbosch. Een naam die in Afferden eigenlijk niet meer gangbaar is. Blijkbaar is deze naam overgenomen van oude landkaarten waarop dit verwijst naar een klein bosperceel nabij het Esven. In de jaren dertig van de vorige eeuw is op de uitgestrekte heidevelden bos aangeplant en in de oorlog zijn het jonge dennenbomen. Deze staan dicht op elkaar en bieden daarom uitstekend dekking voor de Duitse troepen.

In de vroege ochtend van 17 februari trekken eenheden van de 52^e Lowland Divisie vanuit Heijen richting Afferden. Het is erg donker en ondanks kunstlicht is het heel moeilijk omdat de route naar het dorp alleen maar over kronkelige paden gaat. Om ongeveer 6.30 uur wordt het dorp bereikt en worden afgelegen boerderijen veiliggesteld. Afferden is rond 8.00 uur bevrijd, de tegenstand is gering. De kelders van bijna alle huizen staan onder water. 

Inmiddels wordt in het bos hevig gevochten en op 18 februari wordt de strijd voortgezet vanuit het dorp richting ‘t Rimpelt en vanuit het bos richting kasteel Bleijenbeek. De Eckeltse Beek hebben de Duitser omgevormd tot massieve verdedigingslinie en antitankgracht.

Op 21 februari gebeurt dan het onvermijdelijke, Britse Typhoon-bommenwerpers maken met een groot aantal 500-ponds-bommen een einde aan het symbool van 600 jaar Afferdse historie.

Er zijn indrukkende filmbeelden van deze dramatische gebeurtenis.

Dat de strijd om Bleijenbeek in de geschiedschrijving een prominente rol speelt, blijkt uit het feit dat we het woord “kasteel” in het Engels tegenkomen. Zo heet een hoofdstuk uit een boek over de oorlog “The kasteel on the Siegfried Line” en vinden we een mooie documentaire op Youtube met de titel “The Kings of the Kasteel”. Hierbij verwijst “Kings” naar de King’s Own Scottish Borders, een bataljon van de 52^e Lowland Divisie.

De operatie Veritable zal uiteindelijk een van de grootste, echter relatief onbekende veldslagen in de Tweede Wereldoorlog worden met alleen al aan geallieerde zijde meer dan 20.000 slachtoffers.

Pas rond 1 maart verlaten de Duitse soldaten de kelders van het kasteel en is geheel Afferden bevrijd.

Het verlaten dorp biedt een treurige aanblik. De verwoestingen zijn immens. Een groot deel van de woningen is zwaar beschadigd of zelfs onbewoonbaar. Er is een grote hoeveelheid gevaarlijke munitie, vooral langs de Rijksweg, achtergebleven, het gebied is bezaaid met mijnen en er is op grote schaal geplunderd. Het vertrouwde gezicht van het dorp met de kerk, het kasteel, de molen en de steenfabriek is verwoest.

Als heel Nederland is bevrijd, keert de bevolking huiswaarts en moet proberen met zeer beperkte middelen de draad weer op te pakken. Er is gebrek aan alles en door allerlei hulpacties wordt de grootste nood gelenigd. De eerste tijd moet worden volstaan met noodwoningen, een noodschool en een noodkerk. De wederopbouw, vooral in de vorm van nieuwe woningen, komt pas in 1946 goed op gang.

Op 13 maart zal Paul ten Broeke uit Gennep een lezing geven waarin het hele verhaal wordt verteld: “Slag om het Broedersbosch – de bevrijding van Afferden”