Kapel van Onze Lieve Vrouw van Zeven Smarten 1612 – 1909
Ontstaan van de Mariakapel
“Nood leert bidden” staat op het informatiebord nabij de Mariakapel van Afferden, voluit de Kapel van Onze Lieve Vrouw van Zeven Smarten. Deze uitspraak is ook nu, na de ruim vier eeuwen dat op deze plaats een kapel heeft gestaan, van toepassing. Mensen zochten en zoeken steun en troost bij moeder Maria in tijden van onheil, leed en ziekte. Het was dan ook in de roerige tijden van de Tachtig Jarige Oorlog (1568-1648) dat aan de toenmalige rand van het dorp Afferden door pastoor Jan van Goch in 1612 een kleine kapel werd gebouwd. Hieraan ging een onzekere tijd vooraf waarin door toedoen van de toenmalige kasteelheer Caspar van der Lippe een gereformeerde gemeente dreigde te ontstaan. Deze onrustige tijden met veel godsdienstige strijd heeft de kapel niet doorstaan.
Kleine kapel
Toen de rust was wedergekeerd kon het kleine bedehuis in de vorm van een Grieks kruis (met vier armen van gelijke lengte) rond 1688 worden herbouwd. De grondslag besloeg slechts de geringe oppervlakte van twintig vierkante meter, terwijl de breedte van de kruisarmen 2,25 meter bedroeg. Het geheel was opgetrokken van gewone baksteen of brikken, voorzien van leiendak met een torentje waarin het klokje, Amore Passionis 1612, de oorspronkelijke devotie verkondigde, het lijden van Christus. Op het weervaantje staat nog steeds A(ve) M(aria). In deze kleine kapel, die in de 19e eeuw werd gewit werden vroeger ook missen opgedragen. Vele Afferdse gelovigen zullen buiten hebben moeten staan. Mede om deze reden liet pastoor W. Berden (1907-1934) in 1909 vóór het oude kruiskapelletje een nieuwe kapel bouwen, die op 4 april 1910 werd ingezegend.
Grote kapel
Het werd een architectonisch hoogstandje in neoromaanse stijl die o.a. wordt gekenmerkt door halfronde bogen, kruisgewelven en tongewelven. De gewelven zijn opgetrokken uit bakstenen. In de gevels zijn telkens drie glas-in-loodramen verwerkt. Boven de glas-in-lood-ramen is op alle buitenzijden van de toren een decoratie met een letter, respectievelijk met een jaartal aangebracht. Deze letters S.M.O.P.N. betekenen “Sancta Maria, ora pro nobis” (Heilige Maria bid voor ons), het jaartal 1909 verwijst uiteraard naar het bouwjaar van de kapel.
De binnenruimte (breedte en lengte 5,50 m) wordt gevormd door de zes pilaren die de toren dragen, en een omgang (breedte 1,65 m) waar tegen de muur een kruisweg op papier is geschilderd door Hubert Bekkers, afkomstig uit Maashees. Boven aan de binnenkant van de toren zijn door dezelfde kunstenaar drie van de zogenoemde zeven smarten van Maria uitgebeeld, namelijk de voorspelling van Simeon, naar Egypte en het verlies van de twaalfjarige Jezus in de tempel.
Al deze schilderingen zijn 65 cm hoog en 92 cm breed. In de drie glas-in-loodramen boven de ingang van het kruiskapelletje de vlucht is in het midden de gekruisigde Christus weergegeven, links Maria met een zwaard in haar borst en rechts Sint Jan. Aan de voet van het kruis bevindt zich een vrouwelijke figuur, die een banderol draagt met de volgende tekst: ‘”Mijn volk, wat heb Ik u aangedaan”, renovatie augustus A.D. 1952’. Helemaal beneden wordt vermeld: ‘Matri dolorosae parochus juli A.D. 1942’. Het raam is gesigneerd door Henk van de Burgt. Het werd door de Afferdse parochie aan O.L. Vrouw van Smarten geschonken tijdens de oorlog en is in 1952 gerestaureerd en herplaatst. Het middelste glas-in-lood-raam stelt aldus de vijfde smart van Maria voor: de kruisiging. De twee laatste smarten van O.L. Vrouw zijn in het kruiskapelletje zelf afgebeeld: links de pietà, rechts de graflegging. Beide glas-in-loodramen zijn in 1952 vervaardigd door Henk van de Burgt.
De achterwand van het kruiskapelletje wordt ingenomen door een houten barokaltaartje met vier getorste zuiltjes en een schelpnis, waarin de vereerde Mariabeeltenis staat, achter een paar tralies. Door de plaatsing van de afbeeldingen van de Smarten van O.L. Vrouw, de omgang van de neoromaanse kapel en de lagere ligging van het oude bedehuisje wordt aangegeven dat de eigenlijke devotieplaats het kruiskapelletje is met de beeltenis van O.L. Vrouw van Smarten. De neoromaanse kapel is de plaats voor gemeenschappelijke vieringen en de ruimte die de bedevaartgangers voorbereidt en leidt naar O.L. Vrouw van Smarten in het kruiskapelletje. Het 17e-eeuwse beeld (61 cm hoog) stelt Maria staande voor, het hoofd naar boven gekeerd, met een zwaard in de borst, de handen gevouwen naar beneden gestrekt. Het houten beeld is van zijn polychromie ontdaan. Uit de vooroorlogse afbeeldingen van het gepolychromeerde (met kleuren beschilderde) Mariabeeld blijkt dat O.L. Vrouw toen een witte zakdoek tussen haar handen hield. Simeon voorspelde in het evangelie volgens Lucas 2:35 het lijden van Maria aldus: ‘Uw eigen ziel zal door een zwaard worden doorboord’. In het cultusbeeld van O.L. Vrouw van Smarten te Afferden is deze profetie tot uitdrukking gebracht door het zwaard dat in haar borst steekt. De houding van Maria is alsof zij staat onder het kruis van haar zoon; daarmee verwijst het cultusbeeld tevens naar Maria’s werkelijke smart onder het kruis vlak voor de dood van Jezus, ook al is de gekruisigde zelf niet weergegeven.
Oorlog en herstel
De Tweede Wereldoorlog heeft de kapel redelijk doorstaan. Alleen is sprake van granaatinslagen waardoor enkele schilderingen zijn beschadigd en verloren gegaan. Toen in 1942 een bom viel in de buurt van de huidige Schenck Van Nijdeggenstraat werd ook de Mariakapel beschadigd. Volgens de verhalen zou een groot langwerpig voorwerp vanuit het getroffen gebied in het dak van de kapel terecht zijn gekomen. Dat de buurtbewoners erger bespaard was gebleven, werd door sommige aan de naburige moeder Maria toegeschreven. De oude lindebomen uit 1844 werden grotendeels verwoest. Na de oorlog kon de kapel weer spoedig in gebruik worden genomen. Vooral ook als noodkerk aangezien de parochiekerk door zware beschadiging onbruikbaar was geworden. In 1952 werd de restauratie en de nieuwe aanplant voltooid.
Restauratie
In de jaren 70 van de vorige eeuw werd duidelijk dat de kapel een grote opknapbeurt nodig had. Door een aantal vrijwilligers en verschillende acties, zoals de verkoop van de leien van het oude dak met daarop een afbeelding van de kapel, kon de restauratie uiteindelijk in 1983 worden voltooid.
Het klokje in het torentje van de kleine kapel en de klok van de grote kapel waren als gevolg van de Tweede Wereldoorlog onbruikbaar geworden. Sinds de restauratie van de kapel in 1983 hangt er een nieuwe klok die is geschonken door de toenmalige Afferdse pastoor A. van Dijk (1979 — 1986). Ook is destijds elektriciteit aangelegd. Toen het kerkbezoek vanaf de jaren ’80 van de vorige eeuw afnam en de parochiekerk voor de weekdiensten te groot bleek, werd de kapel voor eucharistievieringen in gebruik genomen. Om dit in de wintermaanden ook mogelijk te maken heeft pastoor Jenniskens (1992 — 2003) verwarming aan laten leggen. In 2009 zijn diverse acties ondernomen om de fraaie buitenzijde van de kapel aan te stralen.
In de jaren daarna hebben er behalve normaal onderhoud geen grote ingrepen plaatsgevonden. Alleen is een rolstoelpad aangelegd voor een verbeterde toegang.
Aangezien de kapel een Rijksmonument is, kan het onderhoud voor een groot deel worden bekostigd met de ontvangen subsidiegelden.
Door het afnemende aantal kerkgangers en de hoge kosten voor verwarming van de kerk van Afferden wordt de kapel in de wintermaanden ook voor de kerkdiensten in het weekend gebruikt. Ook vinden er andere activiteiten in de kapel plaats, zoals kleinschalige concerten met zo’n 50 bezoekers.
